Szczecin Ctrl+C, Ctrl+V

Zafascynowani dotychczasowymi dziełami tworzymy ich repliki. Wciąż powstają kolejne reprodukcje znanych obrazów, rzeźb, instalacji, które ze względu na swoje piękno, czy  „unikatowość” znajdują miejsce w naszej codzienności. W Państwie Środka zauważa się obsesję na punkcie kopiowania słynnych, zachodnich budowli architektonicznych, mających ukazać potęgę azjatyckiego imperium. Pojawia się zatem pytanie, dlaczego obywatele Brazylii powielili tak nieznaną wśród mieszkańców naszego miasta szczecińską bramę? Dlaczego mimo dwóch pokaźnych, barokowych bram miejskich, jakimi są Brama Królewska oraz Brama Portowa, wybrali właśnie tą – nieodwiedzaną przez turystów, schowaną za nasypem ruchliwej arterii wjazdowej do miasta? Architekci Ameryki Południowej mogli też pokusić się o kopię  znanej na całym świecie bramy Brandenburskiej, która jest niekwestionowanym symbolem Berlina i Niemiec. Jednak wybrali naszą, (nie)zwykłą cząstkę Szczecina.

Budowę Portu Wolnocłowego rozpoczęto w roku 1894 według projektu zespołu architektów i inżynierów pod przewodnictwem Friedricha Krausego. Bramę prowadzącą do dawnej strefy wolnocłowej szczecińskiego portu wzniesiono w 1900 roku w stylu eklektycznym. Składała się z umieszczonej centralnie wartowni uskrzydlonej dwiema bramami dla ruchu pieszego i czterema dla ruchu kołowego. Po lewej stronie bramy zlokalizowano budynek kontroli celnej.

Projekt bramy z czasopisma budowlanego (Zeitschrift für Bauwesen) z 1899 roku

Das Projekt des Hafentores aus dem Jahr 1899 im Zeitschrift für Bauwesen

W XIX i XX -wiecznej Europie nastąpił jeden z największych ruchów migracyjnych ludności. Spowodowany był złą sytuacją gospodarczą na wsi, represjami wyznaniowymi oraz zawirowaniami politycznymi.  Pierwszy cesarz Brazylii Piotr I chcąc przyciągnąć rzemieślników, chłopów ze Starego Kontynentu do swojego cesarstwa oferował im 77 hektarów ziemii na rodzinę, w tym zakup narzędzi, nasion, zwierząt gospodarskich oraz wsparcia finansowego w ciągu pierwszych dwóch lat, a także zwolnienia z podatku przez okres dziesięciu lat. Ponadto cesarz gwarantował wolność religijną oraz zwolnienie z służby wojskowej.  Kuszeni powyższą ofertą mieszkańcy Pomorza (większości narodowości niemieckiej) szukali poprawy swojego losu w masowej emigracji zamorskiej.

W latach 1871 -1880 odpłynęło do Ameryki 61700 osób, a w latach 1881-1890 aż 132 tys., natomiast w kolejnym dziesięcioleciu 56800 osób. W Szczecinie dwukrotnie (w 1871 r. i 1881 r.) powstały towarzystwa armatorskie przewożące emigrantów. W 1896 roku rząd pruski wydał zakaz emigracji przez Szczecin starając się w ten sposób powstrzymać wielką emigrację za ocean. Polscy obywatele również opuszczali swój „kraj” w poszukiwaniu lepszego jutra za oceanem – według danych Ambasady RP w Brazylii do roku 1914 znalazło się ponad 160 tys. Polaków. Okres masowej emigracji ludności z Europy nazwany został Gorączką Brazylijską. Droga ludności z Pomorza Zachodniego szukającej lepszego życia była bardzo ciężka. Podróż do Rio de Janeiro trwała od 40 do 120 dni w zależności od pogody. W trakcie rejsu na pokładzie trójmasztowca umierało z powodu epidemii ok. 300 z 2000 pasażerów. Emigranci z Pomorza osiedlili się w południowo- wschodniej Brazylii i założyli osadę w 1861 r. nazywając ją Pomerode na cześć Pomorza (niem. Pommern). Osada przeobraziła się w miasto w 1959 roku, które liczy ponad 28 tys. mieszkańców.   Błędne jest przeświadczenie, że miejscowość była zasiedlona przez hitlerowców, co potwierdzają słowa pani  Cristiny Limy: Przestępcy i pomocnicy Hitlera po upadku nazistowskiej dyktatury, szukając schronienia, tłumnie udawali się do Ameryki Południowej, osiedlając się w Argentynie lub Paragwaju. Zdecydowanie omijali miasteczko Pomerode. Wydawało im się ono za małe i za mało anonimowe, co zwiększałoby ryzyko demaskacji.

Archiwalne zdjęcie okolicy bramy portu na początku XX wieku. Taki obraz zapamiętała ludność z Pomorza, która w poszukiwaniu lepszego życia płynęła statkami do Brazylii 

Das Archivbild der Torumgebung aus dem Anfang des 20. Jahrhunderts

Archival image around the harbor gates at the beginning of the twentieth century. This picture was remembered by the population of Pomerania,who were sailing to brazil in order to find better life

Jak mówi Pan Albert Ramlow, dyrektor Biura Turystyki i Marketingu miasta Pomerode, w latach 90 ubiegłego wieku pan Wolfgang Weege (ur. 1945r. w Brazylii) syn emigrantów wpadł na pomysł uhonorowania Szczecina jako stolicy Pomorza – regionu, z którego pochodzili pierwsi imigranci. Brama główna Wolnocłowego Portu Szczecin była ostatnią budowlą, jaką widzieli przed zaokrętowaniem na  do Ameryki. Pan Albert wyjaśnia, że brama jest podziękowaniem dla przodków, symbolicznym przejściem między starym i nowym miejscem zamieszkania.
Ma też za zadanie pokazać sentymentalne przywiązanie do ziemi praojców. Jest próbą pokazania, czy też przeniesienia historii, sztuki, architektury ziemii szczecińskiej pod brazylijskie palmy. Ozdobny portal został nazwany Portico do Imigrante (Brama Imigrantów), a powstał w północnych rejonach miasta na drodze prowadzącej do miasta Jaragua do Sul. Uroczyste otwarcie nastąpiło w 2000 roku w ramach obchodów 41 rocznicy ustanowienia praw miejskich.

Brama główna w zespole Portu Wolnocłowego w Szczecinie – fot. M.Kopański

Das Original tor in Stettin / Original-Tor in Szczecin

Brama główna w zespole Portu Wolnocłowego w Szczecinie zbudowana w 1900 roku

Das Original tor in Stettin / Original-Tor in Szczecin

To fantastyczne przeżycie móc zobaczyć dwie identyczne budowle zlokalizowane na dwóch kontynentach. Dziś wieczorem poniosło mnie i szukałam przez wiele godzin w internecie informacji o Twoim pięknym mieście [red. Szczecin], niestety nic nie znalazłam o bramie, która została skopiowana. Widziałam wiele zdjęć i tekstów przedstawiających dwie barokowe bramy miasta Szczecina: Bramę Portową (Berliner Tor/Brama Berlińska) oraz Bramę Królewską (Königstor). Ciekawi mnie jednak, dlaczego nigdzie nie ma informacji o bramie, która stała się ikoną dla brazylijskiego miasta?– mówi pani Silivia, autorka zdjęcia na widokówce bramy w Pomerode.

Tył bramy głównej w zespole Portu Wolnocłowego w Szczecinie

Das Original tor in Stettin / Original-Tor in Szczecin

Skopiowana szczecińska brama  w brazylijskim mieście Pomerode – fot. A. Ramlow
Das kopierte Tor in brasilianischer Stadt Pomerode

Skopiowana szczecińska brama  w brazylijskim mieście Pomerode – fot. A. Ramlow
Das kopierte Tor in brasilianischer Stadt Pomerode / Copied Szczecin gate in the Brazilian city of Pomerode

Skopiowana szczecińska brama  w brazylijskim mieście Pomerode – fot. A. Ramlow
Das kopierte Tor in brasilianischer Stadt Pomerode / Copied Szczecin gate in the Brazilian city of Pomerode

Brama Imigrantów w mieście Pomerode stała się symbolem i jest często fotografowana – fot. Silivia
Das Imigrantentor in Pomerode wurde zum Symbol und wird häufig fotografiert

Gate Immigrants in Pomerode became a symbol and is often photographed

Tak wygląda oryginalna szczecińska brama z roku 1900 – fot. M. Kopański

Das Original tor in Stettin
This is the original gate of Szczecin 1900

 Pocztówka z miasta Pomerode w Brazylii

Postkarte aus der Stadt Pomerode / Postcard from the city Pomerode

Brama w Pomerode na Google Street View

Tor Pomerode auf Google Street View / Gate Pomerode on Google Street View

Über vergessenem und unter Stettiner sowie Touristen wenig populärem Tor, das zum Freihafen auf der Insel Lastadie (poln. Łasztownia) führt und durch die westpommersche Emigranten kopiert wurde. Über die Geschichte der Auswanderer aus dem stettiner Umland, sowie des Tores, das zum Symbol der brasilianischen Stadt Pomerode wurde.

About forgotten and not popular  gate among inhabitants of Szczecin, which is located on island Łasztownia and was copied by emigres descendants Westpommern. About the history of emigres, who were lived in suburbs of Szczecin and about the gate’s history, which was become a symbol of Pomerode city.

Adres/Adresse/Address: Ob. Brama „A” ul. Bytomska 7,  Szczecin

Lokalizacja bramy do dawnej strefy wolnocłowej szczecińskiego portu 

Die Lokalisierung des Tores zum alten Freihafen, das 1900 gebaut wurde

Location gateway to the port of Szczecin